over voedsel 1

Bij het samenstellen van ons weekmenu probeer ik zoveel mogelijk te werken met verse producten en ik gebruik zo min mogelijk dierlijke ingrediënten. In die zin vertelde het boek In Defence of Food me weinig nieuws. De centrale boodschap: Eet voedsel. Niet teveel. Voornamelijk plantaardig. Deze clou wordt al in het voorwoord weggegeven, dus je zou bijna veronderstellen dat het boek verder niet de moeite waard is. Maar het tegendeel is het geval.

Vooropgesteld: ik hou van lezen over voeding. Dat is een eerste voorwaarde om het boek van Michael Pollan maar enigszins interessant te vinden. Maar voldoe je daar aan, dan is het boek wat mij betreft een echte aanrader die behoorlijk aan het denken zet over onze Westerse voedingsgewoonten en de effecten daarvan op onze gezondheid. Ik zal hier geen uitgebreide boekbespreking houden, maar een aantal thema's die Pollan aanroert hebben mij aan het denken gezet over de manier waarop ik tegen eten en gezondheid aan kijk. Ze hebben me zelfs zodanig aan het denken gezet dat ik het waarschijnlijk niet bij één stukje ga houden.

Ondanks de toenemende kennis die we hebben over voeding en gezondheid zijn mensen er in de afgelopen vijftig jaar niet gezonder op geworden. Uiteraard speelt daarbij een grote rol dat we met zijn allen minder zijn gaan bewegen en dat we te veel voeding eten dat zo zwaar bewerkt is dat er weinig voedingswaarde meer over is.

De eyeopener die Pollan me meegeeft is dat voeding tegenwoordig zelden "holistisch" wordt bekeken, maar meer als een verzameling voedingsstoffen. Het beeld is ontstaan dat je bij wijze van spreken net zo goed wat capsules kunt slikken die je helpen aan je aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Of nog beter: kies de producten waar de gezonde voedingsstof aan is toegevoegd (vruchtensap met extra vitaminen en calcium, eieren met omega 3 en 6 vetzuren, gebakken in margarine met plantestorol, een mierzoet "yoghurtdrankje" met probiotica). Door niet te denken in voedsel maar in voedingsmiddelen is een menu samenstellen een chemische exercitie geworden die weinig meer van doen heeft met traditie, cultuur of gezelligheid. Of het bij elkaar verzamelen van de benodigde voedingsstoffen ook in positieve zin bijdraagt aan onze gezondheid valt sterk te betwijfelen. De cijfers over diabetes, obesitas, hart- en vaatziekten lijken het tegendeel te beweren.

Uit een aantal voorbeelden die Pollan geeft, blijkt hoe pervers de rol van de voedingsindustrie soms is bij het promoten of juist tegen houden van bepaalde wetenschappelijke bevindingen over gezonde voeding. Het meest frappante voorbeeld vond ik een onderzoek uit 1977. Een onderzoekscomité onder leiding van een senator had opdracht gekregen om de kwestie van voeding in relatie tot chronische aandoeningen te onderzoeken. Dit zou moeten leiden tot nieuwe voedingsrichtlijnen in de VS.
Eén van de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek was, dat er een verband bestond tussen de toenemende consumptie van (vet uit) vlees en zuivel en toename van hart- en vaatziekten in de 20ste eeuw. De hoofdaanbeveling van het onderzoek was dan ook om de consumptie van rood vlees en zuivel te beperken. De Amerikaanse vee- en zuivelindustrie verklaarde het comité en de senator de oorlog. Gevolg: de senator moest zich terugtrekken en het rapport werd herschreven tot een advies om "die soorten vlees, vis en gevogelte te kiezen, die bijdragen aan het reduceren van de verzadigd vet inname".

Dit had twee gevolgen die tot op de dag van vandaag doorwerken: er zal niet meer geadviseerd worden om minder van een bepaalde voedselsoort te eten uit angst dat de boodschapper in kwestie wordt gelyncht door de betreffende industrie. En onderzoekers hebben geleerd dat het veiliger was om over voedingsstoffen te spreken dan over concrete voedselsoorten. En met het uitlichten van bepaalde voedingsstoffen als "goed" (vitamines, omega-3 vetzuren) en "slecht" (verzadigde vetten, slechte koolhydraten) zijn rare diëten ontstaan die zich richten op het volledig uitsluiten van bepaalde stoffen of het vermijden van bepaalde combinaties.

Nu is het boek van een Amerikaanse auteur dat gaat over de Amerikaanse voedselindustrie, maar in hoeverre is het ook relevant voor de Nederlandse situatie? Zijn ook wij niet op weg een dik en ziekelijk volk te worden dat ietwat verknipt naar voeding kijkt?
In hoeverre zijn de adviezen die we krijgen van instanties zoals het Voedingscentrum objectief? Het is immers een door de overheid gesubsidieerde instantie; een overheid die ook de economische belangen van onze landbouw en visserij in portefeuille heeft. Waarom wordt schoolmelk bijvoorbeeld nog altijd fanatiek gesubsidieerd, terwijl bij de slogan "melk is goed voor elk" inmiddels wel wat kanttekeningen kunnen worden geplaatst? En wie controleert de gezondheidskeurmerken? Is het niet pure misleiding om chips of frituurvet als "gezonde keuze" te bestempelen? Horen dat soort logo's niet juist toebedeeld te worden aan dingen die aan bomen groeien?

In Defence of Food heeft bij mij de nodige vragen opgeroepen over hoe het hier bij ons is geregeld. En ieder antwoord dat ik vind roept weer nieuwe vragen op. Kortom, op de thema's uit In Defence of Food kan ik voorlopig nog wel even kauwen. Wordt dus vervolgd.