groei en verandering

De afgelopen weken ben ik druk bezig geweest met het afronden van mijn yoga-opleiding en gisteren heb ik eindelijk mijn scriptie ingeleverd. Mijn hoofd zit er nog zo vol mee dat ik er hier ook over ga schrijven. Ik hoop dat ik mijn gedachtenstroom een beetje gestructureerd en to-the-point kan uitwerken, want het is vrij filosofische (en persoonlijke) materie. Eigenlijk is het de neerslag van wat ik in de afgelopen drie jaar heb geleerd. Of wat ik eigenlijk onbewust al wist, maar wat tijdens mijn opleiding langzaam boven is komen drijven. Zie het dus maar als een soort therapeutisch stukje voor mijzelf en misschien heeft een ander er ook nog iets aan. Maar als je bultjes krijgt van zweverige stukjes, dan raad ik je aan deze post over te slaan ;-)

Ik heb, zoals ik hier wel vaker heb geschreven, de afgelopen drie jaar voor de sociale werkplaats gewerkt. In dezelfde drie jaar volgde ik een yoga docentenopleiding (voor de kenner: hatha yoga). Ik kan niet zeggen welke van deze twee dingen mijn hart meer geopend heeft. Toen ik net begonnen was bij de sociale werkvoorziening had ik een ongeluk gehad op vakantie en zat ik een paar maanden met mijn arm volledig ingespalkt. Ik kon niet auto rijden of fietsen, mezelf niet aankleden en alleen met heel veel moeite zelf naar het toilet. Dat was, zoals Amerikanen dat zo mooi zeggen, een humbling experience. Ik was op dat moment omgeven door mensen die zich niet uit het veld lieten slaan door hun beperking, maar mij leerden dat beperkingen er zijn om overwonnen te worden. Ik kreeg eenvoudigweg de kans niet om medelijden met mezelf te hebben. Eén rondje door onze bedrijfskantine of over de afdelingen en ik werd aan mijn haren uit het moeras van zelfmedelijden getrokken.

Op de sociale werkplaats werken mensen met een arbeidsbeperking die niet zomaar op de "normale" arbeidsmarkt terecht kunnen. De beperking kan fysiek zijn, maar ook psychisch of een combinatie van beide en regelmatig is er sprake van beperkte verstandelijke vermogens. De taak van de sociale werkplaats is om deze mensen zo te ontwikkelen zodat de afstand tot de "normale" arbeidsmarkt kleiner wordt. Dit wordt in vakjargon Arbeidsontwikkeling genoemd. Het ultieme doel is om iedere medewerker uiteindelijk - met of zonder subsidie voor de werkgever - op de "normale" arbeidsmarkt te plaatsen. Een mooi streven, maar lang niet voor iedereen haalbaar.

In de ontwikkeling die ik zelf tijdens mijn yogaopleiding doormaakte, merkte ik heel sterk dat groei en ontwikkeling niet van buitenaf kan worden opgelegd. Pas als je bepaalde inzichten over jezelf onder ogen durft te komen, jezelf accepteert en als je in staat bent om je innerlijke kracht aan te boren, dan pas ben je klaar om te veranderen. Sterker nog, dan is verandering en groei onvermijdelijk. Je kunt niet besluiten te veranderen, je verandert. En de motor daarvan is, althans, zo heb ik dat ervaren, zelfbewustzijn en zelfacceptatie.

In mijn werk op de sociale werkplaats had ik steeds een sluimerend gevoel dat we bij de methodiek die wij arbeidsontwikkeling noemen een belangrijke stap oversloegen. Ik vond het alleen lastig te benoemen wat ik daar precies mee bedoelde. Vooral omdat ik zelf aanvankelijk ook nog de overtuiging had dat ik kon veranderen door de juiste boeken te lezen, de juiste informatie te vergaren en gewoon te beginnen met die informatie in de praktijk toepassen. Maar daar verander je niet intrinsiek door. Je interne blauwdruk blijft hetzelfde, alleen je handelingen zijn anders.

In de loop van mijn opleiding kwam steeds vaker het volgende beeld boven drijven:
"Gras groeit niet sneller door er aan te trekken, maar door het van de juiste voeding en verzorging te voorzien." Ieder heeft zijn eigen trigger om daadwerkelijke groei of verandering door te maken, maar dit eenvoudige inzicht was voor mij de metafoor om eindelijk écht de confrontatie met mezelf aan te gaan. Ik ben mijzelf van de juiste voeding gaan voorzien (ook letterlijk, door plantaardig te gaan eten), ik ben gaan hardlopen en mediteren, ik heb twee keer een weekend in een klooster doorgebracht, waar van een keer in totale stilte. Langzamerhand ben ik steeds meer steentjes en stenen uit mijn rugzak gaan werpen. Een deel van mijn proces is op dit blog te lezen geweest, maar in werkelijkheid gebeurt er natuurlijk veel meer. Soms groots en meeslepend, soms zo subtiel dat het voor mij zelf pas achteraf merkbaar is. De rugzak is zeker nog niet leeg, maar al een stuk lichter dan drie jaar geleden.

Dit gegeven, dat wezenlijke verandering niet van buitenaf kan worden opgelegd maar van binnenuit ontstaat, gaf me het besef dat arbeidsontwikkeling pas stap 2 is in het proces voor de mensen binnen de sociale werkplaats. Als je in je leven tot nu toe vooral bent aangesproken op je beperking, als je niet vertrouwt op je lichaam of je psychische gesteldheid of als je steeds weer geconfronteerd wordt met belemmeringen om voor elkaar te krijgen wat je echt wilt, dan landt het zaadje van arbeidsontwikkeling niet in vruchtbare aarde. Ja, dan leer je op tijd te komen, opdrachten aan te nemen en steeds meer zelfstandig te werken. Maar dat is niet wezenlijk anders dan mijn aanvankelijke idee dat informatie vergaren en in de praktijk toepassen hetzelfde is als ontwikkeling en groei. In werkelijkheid is het niet veel meer dan een kunstje leren.

Zoals je bij het aanleggen van een sappig gazon zorgt voor vruchtbare aarde, de juiste bewatering en bemesting en het tijdig verwijderen van onkruid en ander ongerief, zo moet je volgens mij ook een gewenste verandering bij mensen goed voorbereiden. Dan maakt het niet uit of deze mensen minister of directeur zijn, of dat ze bij een sociale werkplaats (gaan) werken. Verandering en groei is het resultaat van een proces dat zich van binnen afspeelt; hooguit kun je van buiten stimuleren dat de grond vruchtbaar wordt gemaakt, dat "onkruid" bewust wordt losgelaten en dat er steeds opnieuw goede bouwstoffen worden toegevoegd. En daar kan yoga (of je het nu herkent als zodanig of niet) een grote rol in spelen. En dat inzicht vormt dus de ruggengraat van mijn scriptie: een methodiek waarmee je door middel van eenvoudige lichamelijke oefeningen (ook voor mensen met een fysieke beperking), visualisatie-oefeningen en affirmaties de vruchtbare grond voor verandering creëert.

Pfoeh. Daar laat ik het voor nu even bij. Ik besef dat dit een ander soort stuk is dan gebruikelijk, maar zeg niet dat ik jullie aan het begin van dit stuk niet gewaarschuwd heb!