revolutie van onderop

Via Uitzending Gemist bekeek ik een aflevering van Tegenlicht. Het ging dit keer over kleinschalige initiatieven van burgers waarmee ze minder afhankelijk worden van de overheid of van grote maatschappijen; voor degenen die hier wel vaker meelezen is het geen verrassing dat ik op het puntje van mijn stoel heb gezeten.

Schaalvergroting is een rode draad van de afgelopen, pak 'm beet, twee decennia. Kleine bedrijfjes worden, als ze niet rap groeien, verstoten door de grote jongens; groei is bijna een synoniem voor succes geworden. We leven in een economie van meer, groter, duurder. Om al die groei behapbaar te houden wordt dienstverlening vergaand gestandaardiseerd en worden callcentra ingehuurd om klanten te woord te staan. De wereld juridiseert in een rap tempo: eindeloze algemene voorwaarden of omvangrijke koopovereenkomsten zorgen ervoor dat bedrijven sterk staan in hun "strijd" tegen de consument. En als consument doen we zelden meer zaken met een mens, maar vaker met een anonieme vertegenwoordiger van een logge, onpersoonlijke organisatie. Dat we steeds individualistischer worden, dat we dankzij al die ongecontroleerde groei gestaag grondstoffen uitputten en dat we ons als consument steeds meer moeten wapenen tegen het juridische overwicht van de grote marktpartijen is een bijna onafwendbare bijwerking.

In de documentaire van Tegenlicht worden voorbeelden gegeven van zelforganisaties die met elkaar in zee gaan om onafhankelijk te worden van multinationals en andere machtige instanties. Het laat kleine groepen mensen zien die ervoor kiezen te transformeren van consument naar producent, die zich verenigen om samen duurzame energie op te wekken, of die zich aansluiten bij een zogenaamd broodfonds, gebaseerd op solidariteit en vertrouwen. Dat soort initiatieven zijn voedsel voor mijn ziel en bieden tegenwicht aan winst en wantrouwen wat op dit moment vaak het uitgangspunt lijkt. 

Vanuit de gedachte "verbeter de wereld, begin bij jezelf" ben ik een warm voorstander van zelforganisatie. Kleinschalige initiatieven die gebaseerd zijn op gemeenschapszin, duurzaamheid en vertrouwen zijn in mijn optiek veel kansrijker én duurzamer dan systemen gebouwd op wantrouwen, contracten en boetesystemen. Bovendien draagt gezamenlijkheid volgens mij in sterke mate bij aan het gevoel van welvaart. De huidige maatstaf van welvaart, het BNP, lijkt eenzijdig en achterhaald.

En ja, dan loop je als welwillend groepje mensen het risico dat er een keer een rotte appel tussen zit. Zou je om die reden maar helemaal niet moeten beginnen? Dan geef je de rotte appels van deze wereld volgens mij onevenredig veel macht. Ik geloof in menselijk contact, in onze directe omgeving als perfecte schaal om kleine maar zichtbare veranderingen teweeg te brengen. En wat hebben we nou helemaal te verliezen? Couchsurfing, participeren in lokale ruilkringen, het delen van gereedschappen of vervoersmiddelen; ik denk dat de revolutie voor een meer duurzame en minder onpersoonlijke samenleving echt van onderop moet komen door stoïcijns uit te blijven gaan van solidariteit en vertrouwen.

Zo. Dat wilde ik even kwijt.